سبد خرید شما خالی است.
مولکول های زیستی همانند بافت‌های بدن انسان، جز مباحث پایه‌ای و مقدماتی زیست کنکور است. به طور کلی از این مبحث به ندرت مستقیماً در کنکور سوال مطرح می‌شود ولی لابه‌لای گزینه‌های سایر مباحث، نکات آن به چشم می‌خورد. مولکول‌های زیستی به چهار دسته کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و نوکلئیک اسیدها تقسیم می‌شوند و در ادامه قصد داریم به بررسی دقیق هرکدام بپردازیم.
کربوهیدرات ها
- کربوهیدرات ها از سه عنصر اصلی کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل شدهاند. توجه کنید که هیدروکربن‌ها در ساختار خود کربن و هیدروژن دارند.
- گروه خونی ABO بر مبنای بودن یا نبودن دو نوع کربوهیدرات در غشای گلبول‌های قرمز خون تعیین می‌شود.
- کربوهیدرات ها به سه دسته مونوساکاریدها، دی‌ساکاریدها و پلی‌ساکاریدها تقسیم می‌شوند.
مونوساکاریدها
- ساده‌ترین کربوهیدرات ها هستند.
- گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز جز مونوساکاریدهای شش کربنه هستند.
- گلوکز طی فرایند تنفس سلولی تجزیه شده و و از انرژی آن برای ساخت ATP استفاده می‌شود. همچنین به عنوان واحد ساختاری کربوهیدرات‌های بزرگتر مانند سلولز و …. نیز به کار می‌رود.
- فروکتوز در میوه‌ها به فراوانی دیده می‌شود و اصطلاحاً قند میوه است. همچنین ترشحات غدد وزیکول سمینال مردان نیز غنی از فروکتوز است.
- ریبوز و دئوکسی ریبوز از مونوساکاریدهای پنج کربنه هستند.
- ریبوز در ساختار نوکلئوتیدهای RNA (رنا) و دئوکسی ریبوز در ساختار نوکلئوتیدهای DNA (دنا) دیده می‌شوند.
- دئوکسی ریبوز همانطور که از نامش پیداست نسبت به ریبوز یک اتم اکسیژن کمتر دارد.
دی‌ساکاریدها
- از ترکیب دو مونوساکارید، یک دی‌ساکارید پدید می آید. در طی این واکنش (سنتز آبدهی) یک مولکول آب تولید می‌شود.
- تجزیه دی‌ساکاریدها نیز همراه با مصرف آب است (هیدرولیز)
ساکارز
- ساکارز از پیوند بین گلوکز و فروکتوز حاصل می‌شود.
- ساکاروز در قند و شکر به فراوانی یافت می‌شود.
مالتوز
- مالتوز از پیوند بین دو مولکول گلوکز ایجاد می‌شود.
- مالتوز در جوانه جو به فراوانی یافت می‌شود.
لاکتوز
- لاکتوز از ترکیب دو قند گلوکز + گالاکتوز به وجود می‌آید. لاکتوز به قند شیر معروف است.
- قند ترجیحی باکتری اشرشیاکلای گلوکز است. این باکتری در نبود گلوکز از لاکتوز یا مالتوز استفاده می‌کند.
پلی‌ساکاریدها
از ترکیب چند مونوساکارید، پلی‌ساکارید ساخته می‌شود. نشاسته، گلیکوژن و سلولز، سه پلی‌ساکارید معروف هستند که همگی از گلوکز ساخته شدهاند.
نشاسته
- نشاسته در سیب زمینی و غلات دیده می‌شود. (منشا گیاهی)
- برای تشخیص نشاسته از محلول معروفی به نام لوگول استفاده می‌شود.
گلیکوژن
- گلیکوژن توسط جانوران و قارچ‌ها ساخته می‌شود و منشا گیاهی ندارد.
- در انسان یاخته‌های کبد و ماهیچه، گلوکز اضافی را به صورت گلیکوژن در خود ذخیره می‌کنند.
سلولز
- سلولز در ساختار دیواره سلولی گیاهی به کار می‌رود.
- از سلولز در کاغذسازی و تولید انواع پارچه‌ها استفاده می‌شود.
- سلولز مقدار زیادی انرژی دارد ولی اغلب جانوران توانایی تولید آنزیم لازم برای گوارش آن را ندارند.
نکته: یاخته‌های کلاهک در نوک ریشه گیاهان ترکیب پلی‌ساکاریدی ترشح می‌کند که باعث لزج شدن سطح ریشه و نفوذ آسان آن به درون خاک می‌شود.
لیپیدها
- به طورکلی لیپیدها همانند کربوهیدرات‌ها از سه عنصر کربن، هیدروژن و اکسیژن ساخته شدهاند. با این تفاوت که نسبت این عناصر متفاوت است.
- تری گلیسیریدها، فسفولیپیدها و کلسترول انواع از لیپیدها هستند.
تری گلیسیریدها
- همانطور که در شکل می‌بینید، تری گلیسریدها از یک مولکول گلیسرول و سه اسید چرب تشکیل شده است.
- تری گلیسریدها در ذخیره انرژی نقش مهمی دارند و انرژی تولید شده از هر گرم از آن، حدود دو برابر انرژی تولید شده از یک گرم کربوهیدرات است.
- در دستگاه گوارش انسان، تجزیه تری گلیسیریدها به عهده لیپاز لوزالمعده و معده است.
فسفولیپیدها
- فسفولیپیدها از یک مولکول گلیسرول + دو اسید چرب + یک گروه فسفات تشکیل شده است.
- فسفولیپیدها بخش اصلی تشکیل دهنده غشا سلولی هستند و به صورت دو لایه قرار گرفته‌اند.
- سر آب‌گریز آن (اسید چرب) به سمت داخل و سر آب‌دوست آن به سمت بیرون قرار گرفته است.
- فسفولیپید در صفرا نیز دیده می‌شود. صفرا به گوارش چربی‌ها کمک می‌کند.
کلسترول
- کلسترول در ساختار غشای سلولی جانوری و نیز انواعی از هورمون‌ها (مانند هورمون‌های جنسی و …….) دیده می‌شود.
LDL و HDL لیپوپروتئین‌هایی هستند که در ساختار خود کلسترول دارند.
- در لیپوپروتئین کم چگال (LDL) مقدار کلسترول بیشتر از پروتئین است.
- و در لیپوپروتئین پرچگال (HDL) مقدار پروتئین بیشتر از کلسترول است.
توجه: به طور کلی چگالی پروتئین بیشتر از کلسترول است.
- پوستک توسط سلول‌های روپوست در اندام‌های هوایی گیاه ترشح می‌شود. پوستک نوعی ترکیب لیپیدی است و از گیاه در برابر سرما، نیش حشرات و عوامل بیماری‌زا محافظت کرده و مانع تبخیر آب نیز می‌گردد.
- چوب‌پنبه (سوبرین) نیز از ترکیبات لیپیدی است.
پروتئین‌ها
- در ساختار پروتئین‌ها علاوه بر کربن، هیدروژن و اکسیژن، نیتروژن نیز یافت می‌شود.
- پروتئین‌ها از به‌هم‌پیوستن آمینو اسیدها با پیوند پپتیدی حاصل می‌شوند.
- ریبوزوم‌ها از طریق واکنش سنتز آبدهی و با پیوند پپتیدی، آمینواسیدها را به یکدیگر متصل کرده و رشته پلی‌پپتیدی می‌سازند.
- بعضی پروتئین‌ها مانند میوگلوبین از یک رشته پلی‌پپتیدی و برخی دیگر از دو یا چند رشته پلی‌پپتیدی تشکیل شدهاند. مثلا هموگلوبین چهار رشته پلی‌پپتیدی دارد.
- پروتئین‌ها متنوع‌ترین گروه مولکول‌های زیستی چه از نظر ساختاری و چه از نظر عملکردی‌اند.
- آمینواسیدها در طبیعت انواع گوناگونی دارند اما فقط ۲۰ نوع از آن‌ها در ساختار پروتئین‌ها به کار می‌رود.
- از تجزیه آمینو اسیدها، ماده دفعی نیتروژن‌داری به نام آمونیاک تولید می‌شود که بسیار سمی است. در بدن انسان، در کبد، آمونیاک با کربن‌دی‌اکسید ترکیب و اوره تولید می‌شود که سمیت بسیار کمتری دارد.
- آنزیم‌ها اغلب پروتئینی هستند که از طریق کاهش انرژی فعال‌سازی سبب افزایش سرعت واکنش‌ها می‌شوند.
پروتئین‌های مهم کتاب درسی
اکتین و میوزین: انقباض عضلات و تقسیم سیتوپلاسم سلول جانوری
هموگلوبین و آلبومین: انتقال مواد در خون
پمپ سدیم-پتاسیم
انسولین و اکسی‌توسین: هورمون
پروتئین‌های مکمل، اینترفرون، پادتن و پرفورین: دفاعی
پروترومبیناز، پروترومبین و فیبرینوژن: انعقاد خون
کلاژن: استحکام بافت‌ها
نوکلئیک اسیدها
در ساختار خود علاوه بر کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن و فسفر نیز دارند.
نوکلئیک اسیدها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- دئوکسی ریبونوکلئیک اسیدها(DNA): وظیفه آن ذخیره اطلاعات وراثتی است.
- ریبونوکلئیک اسیدها(RNA): از روی DNA ساخته می‌شود و انواع مختلفی دارد.
نوکلئیک اسیدها از واحدهای ساختاری به نام نوکلئوتید تشکیل شدهاند. هر نوکلئوتید از سه قسمت ساخته شده است:
- باز آلی نیتروژن دار
- قند پنج کربنی
- یک الی ۳ گروه فسفات
باز آلی نیتروژن دار نیز به دو گروه دسته‌بندی می‌شود:
۱- بازهای پورین (دوحلقه‌ای): آدنین و گوانین
۲- بازهای پیریمیدین (تک‌حلقه‌ای): تیمین، سینوزین و یوراسیل
توجه: تیمین فقط در DNA و یوراسیل فقط در RNA وجود دارد. سه بازی آلی دیگر در هر دو دیده می‌شوند.
قند RNA، ریبوز و قند DNA، دئوکسی‌ریبوز است.
دانلود فایل PDF جمع بندی مولکول های زیستی
در انتهای توصیه میکنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
برای دریافت مطالب کنکوری بیشتر، عضو کانال تلگرام زیست کنکور و پیج اینستاگرام زیست ما بشوید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به ”مولکول‌های زیستی” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
