نکات کنکوری و مهم گیرنده های حسی جانوران (فصل حواس زیست یازدهم)

گیرنده های حسی جانوران، گفتار سوم از فصل حواس زیست یازدهم است و معمولاً از نکات این قسمت، برای طرح سوالات جانوری کنکور استفاده می‌شود. در ادامه نکات مهم و کنکوری این مبحث را فرا خواهید گرفت.

گیرنده‌های حسی انسان، می‌توانند محرک‌های گوناگونی از محیط را دریافت کنند اما نمی‌توانند همه‌ی محرک‌های موجود در طبیعت را دریافت کنند مگر با دستگاه‌هایی ویژه. این در حالی است که برخی جانوران گیرنده‌های دریافت کنندۀ آن‌ها را دارند.

انواع گیرنده‌های حسی جانوران

گیرنده‌های مکانیکی خط جانبی

• این نوع گیرنده در بدن ماهی‌ها، در خط جانبی دوسوی بدنش وجود دارد.
• خط جانبی کانالی در زیر پوست جانور است که از راه سوراخ‌هایی با محیط بیرون ارتباط دارد.

ساختار و عملکرد گیرنده‌های مکانیکی خط جانبی

• درون کانال یاخته‌های مژکداری وجود دارد که مژک‌هایشان به ارتعاش آب حساس است.
• این مژک‌ها درون ماده‌ای ژلاتینی قرار دارند. جریان آب در کانال، مادۀ ژلاتینی را به حرکت در می‌آورد.
• حرکت مادۀ ژلاتینی، یاخته‌های گیرنده را تحریک می‌کند.
• ماهی به کمک خط جانبی از وجود اجسام و جانوران دیگر مثل شکار و شکارچی در پیرامون خود آگاه می‌شود.

‌گیرنده‌های شیمیایی در پا

• این نوع گیرنده در مگس، در مو‌های حسی روی پاهای آن قرار دارد.
• مگس‌ها به کمک آن انواع مولکول‌ها را تشخیص می‌دهند. (نقش گیرنده شیمیایی در پا)
• در موهای حسی پای مگس، فقط دندریت گیرنده‌های شیمیایی وجود دارند.
• آکسون این نورون‌ها عصب چشایی مگس را تشکیل می‌دهند.

گیرندۀ مکانیکی صدا در پا

• روی هر یک از پا‌های جلویی جیرجیرک یک محفظۀ هوا وجود دارد که پردۀ صماخ روی آن کشیده شده ‌است.
• گیرنده‌های مکانیکی در پشت این پرده صماخ قرار دارند.
• لرزش پرده در اثر امواج صوتی، گیرنده‌های مکانیکی را تحریک کرده و جانور صدا را دریافت می‌کند.

گیرنده‌های نوری چشم مرکب

• چشم مرکب که در حشرات دیده می‌شود، از تعداد زیادی واحد بینایی تشکیل شده ‌است.
• هر واحد بینایی، یک قرنیه، یک عدسی و تعدادی گیرندۀ نوری دارد.
• هر یک از این واحدها، تصویر کوچکی از بخشی از میدان بینایی را ایجاد می‌کنند.
• دستگاه عصبی جانور، این اطلاعات را یکپارچه کرده و تصویری موزاییکی ایجاد می‌کند.
• گیرنده‌های نوری، در برخی حشرات مانند زنبور، پرتوهای فرابنفش را نیز دریافت می‌کنند.
• در هر واحد بینایی بیش از یک یاخته گیرنده نور وجود دارد.

گیرنده فروسرخ مار زنگی

• برخی مارها می‌توانند پرتوهای فروسرخ را تشخیص دهند.
• مثال: مار زنگی
• در جلو و زیر هر چشم مار زنگی سوراخی وجود دارد که گیرنده‌های پرتوهای فرو سرخ در آن قرار دارند.
• مار به کمک این گیرنده‌ها، پرتوهای فرو سرخ تابیده شده از بدن شکار را دریافت کرده و محل آن را در تاریکی تشخیص می‌دهد.
• مار توسط این گیرنده می‌تواند حیوانات خون‌گرم را در تاریکی تشخیص دهد. (دمای بالاتر از محیط)

برای آشنایی بیشتر با گیرنده فروسرخ مار زنگی توصیه میکنم کلیپ زیر، که بخشی از فیلم مفهومی زیست یازدهم است را تماشا کنید:

تصویر زیر یک مار در حال شکار موش است که توسط دوربین های حساس به پرتوهای فروسرخ گرفته شده است. همانطور که می‌بینید دم موش دمای کمی دارد و چشمانش دمای بالایی دارند.

تشریح مغز ماهی

• در ماهی لب‌های بویایی در مقایسه با انسان بزرگتر هستند ولی مغز آن‌ها کوچکتر است.
• لب‌های بویایی بین مخ و مخچه قرار دارند.
• حس بویایی ماهی قوی‌تر از حس بویایی انسان است.
• در ماهی عصب بینایی از پایین و عصب بویایی از جلو به مغز می‌رسند.
• به ساختار مغز آن بسیار دقت کنید و نامگذاری تمام قسمت‌ها را خاطر بسپارید. (سوژه طراح کنکور)

در صورتی که برای زیست سال یازدهم، نیاز به یک آموزش جامع و مفهومی دارید، استفاده از بسته مفهومی زیست یازدهم را به شما توصیه می‌کنم. برای اطلاعات بیشتر بر روی تصویر زیر کلیک کنید: