ساختار و عملکرد کلیه زیست دهم (خلاصه)

ساختار و عملکرد کلیه

ساختار بیرونی کلیه ها

کلیه‌ها اندام‌هایی لوبیایی شکل اند و به تعداد ۲ عدد در طرفین ستون مهره‌ها و پشت شکم قرار دارند. به علت موقعیت قرارگیری و شکل کبد، کلیه راست کمی پایین‌تر از کلیه چپ واقع است.

فلش کارت بالا، نمونه‌ای از فلش‌کارت‌های جامع زیست ماست و باعث می‌شود زیست کنکور را دیگر فراموش نکنید! برای اطلاعات بیشتر روی فلش‌کارت زیست کلیک کنید.

عوامل محافظت کننده از کلیه

1. دنده‌ها، از بخشی از کلیه محافظت می کنند.
2. پرده شفافی از جنس بافت پیوندی رشته‌هایی به نام کپسول کلیه اطراف هر کلیه را احاطه کرده است.
3. چربی اطراف کلیه، علاوه بر اینکه کلیه را از ضربه محافظت می کند در حفظ موقعیت کلبه نقش مهمی دارد و تحلیل بیش از حد این چربی در افرادی که برنامه کاهش وزن سریع و شدید به کار می‌گیرند ممکن است سبب افتادگی کلیه و تاخوردگی میزنای شود، در این صورت، فرد با خطر بسته شدن میزنای و عدم تخلیه مناسب ادرار از کلیه رو به رو می شود که در نهایت به نارسایی کلیه  خواهد انجامید.

ساختار درونی کلیه

در برش طولی کلیه ۲ ناحیه مشخص دیده می شود که از بیرون به درون عبارت اند از:

1. بخش قشری
2. بخش مرکزی و لگنچه

در بخش مرکزی ، تعدادی ساختار هرمی شکل دیده می‌شود که هرم‌های کلیه نام دارند.

قاعده هرم ها به سمت بخش قشری و رأس آن ها به سمت لگنچه است.

به هر هرم و ناحیه قشری مربوط به آن را یک  لوب کلیه می نامند.

در فاصله بین هرم ها، انشعاباتی از بخش قشری به نام ستون های کلیه دیده می شود.

نکته: لگنچه، ساختاری شبیه به قیف دارد که ادرار تولید شده به آن وارد و به میزنای هدایت می شود.

گردش خون در کلیه

منشا ادرار از خون است و بنابراین بین گردیزه و خون، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و با توجه به این که تبادل مواد از طریق مویرگ‌ها رخ می دهد در این جا نیز شبکه های مویرگی را می بینیم.

دو شبکه مویرگی در ارتباط با گردیزه مشاهده می‌شود.

شبکه مویرگی گلومرول (کلافک که درون کپسول بومن قرار دارد) شبکه مویرگی دور لوله ای که اطراف قسمت های دیگر گردیزه را فراگرفته است.

نکته: خون از طریق سرخرگ آوران به کلافک وارد می شود و از طریق سرخرگ وابران آن را ترک می کند. سرخرگ وابران در اطراف لوله های پیچ خورده و قوس هنله ، شبکه مویرگی دور لوله ای را می سازد.

گردیزه ها ( نفرون ها )

ابتدای گردیزه شبیه قیف است و کپسول بومن نام دارد و ادامه گردیزه لوله ای شکل است و در قسمت هایی از طول خود پیچ خوردگی هایی دارد:

• لوله پیچ خورده نزدیک
• لوله هنله
• لوله پیچ خورده دور

هنله پایین رو بخش نازک بیشتری نسبت به هنله بالارو دارد.

فرآیند تشکیل ادرار و تخلیه ی آن

شامل سه مرحله است:

1. تراوش
2. بازجذب
3. ترشح

تراوش، نخستین مرحله تشکیل ادرار است.

در این مرحله خوناب شامل آب و مواد محلول در آن به جز پروتئین ها در نتیجه فشار خون از کلافک خارج شده به کپسول بومن وارد می شوند. این فرآیند را تراوش می نامند ساختار کلافک و ساختار کپسول بومن برای تراوش متناسب شده است مویرگ های کلافک از نوع منفذدار هستند و بنابراین امکان خروج مواد از آن ها به خوبی فراهم است.

غشای پایه مویرگ های کلافک در حدود پنج برابر ضخیم تر از غشای پایه در سایر مویرگ‌هاست و از خروج پروتئین های خوناب جلوگیری می کند.

برای اینکه فشار تراوشی بیشتر باشد، قطر سرخرگ آوران بیشتر از قطر سرخرگ وابران است و این، فشار تراوشی را در مویرگهای کلافک افزایش می دهد.

 نکته: کپسول بومن شامل دو دیواره است.

•  بیرونی (یاخته های آن از نوع پوششی سنگفرشی ساده اند.)
•  درونی: دیواره درونی که با کلافک در تماس است و شکاف های فراوانی برای ورود مواد به گردیزه دارد. به یاخته های دیواره درونی از نوع خاصی یاخته های پوششی به نام پودوسیت (به معنای یاخته پادار) ساخته شده اند.

در تراوش مواد بر اساس اندازه، وارد گردیزه می‌شوند بنابراین هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینواسیدها به گردیزه وارد می شوند. مواد مفید دوباره باید به خون بازگردند. این فرآیند را باز جذب می نامند. به محض ورود مواد تراوش شده به لوله پیچ خورده نزدیک بازجذب آغاز می شود دیواره لوله پیچ خورده نزدیک از یک لایه بافت پوششی مکعبی تشکیل شده است که ریزپرز دارند. به علت وجود ریزپرز های فراوان در لوله خورده نزدیک، مقدار مواد بازجذب شده در این قسمت از گردیزه، بیش از سایر قسمتهاست.

نکته: در بیشتر موارد، بازجذب فعال است و با مصرف انرژی زیستی انجام می گیرد.

ترشح در جهت مخالف باز جذب رخ می دهد و در آن موادی که لازم است دفع شوند از مویرگهای دور لوله ای یا خود یاخته های گردیزه به درون گردیزه ترشح می شوند و ترشح در بیشتر موارد به روش فعال و با مصرف انرژی زیستی انجام می گیرد و بعضی از سموم ، داروها و یون های H و K به وسیله ترشح دفع می شوند.

این کلیپ بخشی کوتاه از پکیج مفهومی زیست دهم است. برای تماشای کلیپ‌های بیشتر و سایر اطلاعات بر روی دکمه زیر کلیک کنید:

در صورتی که نیاز به یک بسته آموزشی کامل جهت تدریس مفهومی زیست دهم دارید، بر روی دکمه زیر کلیک کنید:

تخلیه ادرار

ادرار پس از ساخته شدن در کلیه ، از طریق میزنای به مثانه وارد می شود. حرکت کرمی دیواره میزنای، که نتیجه انقباضات ماهیچه صاف دیواره آن است، ادرار را به پیش می راند. مثانه، کیسه ای است ماهیچه ای که ادرار را موقتا ذخیره می کنند چنان چه حجم ادرار جمع شده در آن از حد مشخصی فراتر رود، کشیدگی دیواره مثانه باعث تحریک گیرنده‌های کششی و فرستادن پیام عصبی به نخاع می شود و به این ترتیب انعکاس تخلیه ادرار فعال می‌شود.

محل اتصال مثانه به میزراه بنداره قرار دارد که به هنگام ورود ادرار باز می شود:

1. بنداره داخلی میزراه، از نوع ماهیچه صاف و غیرارادی است.
2. بنداره خارجی میزراه، از نوع ماهیچه مخطط و تحت فرمان ارادی است.

به این مطالب هم یه سری بزن:

• خلاصه سیستم تنفسی زیست دهم
• خلاصه گوارش و جذب مواد زیست دهم
• خلاصه ساختار قلب زیست دهم