سبد خرید شما خالی است.
آشنایی با ساختار و ویژگی‌های کروموزوم‌ها (فام‌تن‌ها)، لازمه پاسخگویی سوالات مرتبط با تقسیم سلول و ژنتیک در کنکور تجربی است. در این مقاله قصد داریم نکات مهم و کنکوری کروموزوم‌ها را بررسی کنیم.
ساختار کروموزوم‌ها
- در یوکاریوت ها (گیاهان، آغازیان، قارچ ها و جانوران)، کروموزوم های هسته از دنا و پروتئین‌هایی از جمله هیستون تشکیل شده است.
- در پروکاریوت‌ها (باکتری‌ها)، فام تن اصلی از یک مولکول دنای حلقوی و پروتئین ها (فاقد هیستون) تشکیل شده است.
- در سلول‌های یوکاریوتی، دنای راکیزه و کلروپلاست حلقوی است.
- وقتی سلول در حال تقسیم نیست (مرحله اینترفاز چرخه سلولی)، فام‌تن‌های هسته فشردگی کمتری دارند و به صورت توده ای از رشته‌های درهم به نام کروماتین (فامینه) دیده می‌شوند.
نتیجه گیری: ماده وراثتی هسته در تمام مراحل چرخه سلولی، به جز تقسیم سلولی، به صورت کروماتین است.
نوکلئوزوم (هسته تن)
همانطور که در شکل می‌بینید، در اولین مرحله فشردگی فام‌تن، دنا حدود ۲ دور، دور ۸ مولکول کروی هیستون می‌پیچد و ساختاری به نام هسته‌تن (نوکلئوزوم) را به وجود می‌آورد.
مرحله فشرده شدن فام‌تن
- اولین مرحله فشرده شدن دنا، پیچ خوردن آن حول محور فرضی است.
- اولین مرحله فشردگی کروموزوم، تشکیل نوکلئوزوم است.
- در سطح بعدی، نوکلئوزوم‌ها حول یک محور فرضی پیچ می‌خورند.
- همانطور که در شکل می‌بینید، این پیچ خوردگی نیز مجدداً یک محوری دیگر پیچ می‌خورد.
کروماتید (فامنیک)
- کروموزوم مضاعف، کروموزومی است که از ۲ کروماتید خواهری تشکیل شده است.
- کروماتیدهای خواهری کاملاً مشابه هم هستند و نه تنها ظاهر، اندازه و جایگاه‌های ژنی یکسانی دارند، بلکه الل‌ها (دگره‌ها)ی آنها نیز کاملاً یکسان است.
- کروماتیدهای خواهری در محلی به نام سانترومر به یکدیگر متصل هستند.
- کروموزوم‌ها بعد از مرحله s چرخه سلولی مضاعف می‌شوند یعنی بعد از تقسیم و قبل از مرحله s غیرمضاعف و تک کروماتیدی هستند.
عدد کروموزومی (فام‌تنی)
- تعداد معین فام‌تن‌های موجود در هسته هر سلول پیکری در هرگونه، عدد کروموزومی نامیده می‌شود.
- عدد کروموزومی انسان و زیتون، هر دو ۴۶=۲n است؛ پس اعداد کروموزومی یکسان لزوما ویژگی‌های یکسان ایجاد نمی‌کند زیرا محتوای ژنی کروموزوم‌ها لزوماً یکسان نیستند.
- تعداد کروموزوم‌های جانداران یوکاریوتی از ۲ تا بیش از ۱۰۰۰ است!
چند استثنای مهم و کنکوری
- به طور کلی در انسان، سلول‌های پیکری ۴۶ کروموزوم در هسته خود دارد ولی این یک قاعده کلی است و باید به موارد استثنا نیز توجه داشته باشیم:
- گلبول قرمز خون در حین بلوغ هسته خود را از دست می‌دهد.
- سلول‌های ماهیچه اسکلتی چندین هسته دارند.
- سلول‌های آوند آبکشی در گیاهان فاقد هسته‌اند.
کاریوتیپ
- کاریوتیپ تصویری از کروموزوم‌هاست که بر اساس اندازه، شکل و محل قرارگیری سانترومرها مرتب و شماره‌گذاری شده‌اند.
- برای تهیه کاریوتیپ کروموزوم باید در حداکثر فشردگی باشند یعنی مرحله متافاز تقسیم میتوز
- برای تعیین تعداد کروموزوم‌ها و تشخیص بعضی ناهنجاری‌های فام‌تنی از کاریوتیپ استفاده می‌شود.
کروموزوم‌های همتا
کروموزوم‌های همتا، شکل، اندازه و جایگاه ژنی یکسانی دارند ولی دگره‌های آنها ممکن است یکسان و یا متفاوت باشند.
کلیپ زیر راجع به فام‌تن‌های همتاست لطفاً تا انتها تماشا کنید:
کروموزوم های جنسی
در انسان (۴۶=۲n)، جفت ۲۳ام کروموزوم‌های جنسی هستند که در تعیین جنسیت نقش دارند.
- اگر XX باشند← مونث
- اگر XY باشند← مذکر
نکته: کروموزوم X از Y بزرگتر است و در مرد (XY) کروموزوم‌های جنسی همتا نیستند زیرا شکل، اندازه و جایگاه ژنی متفاوت‌اند.
فام‌تن‌های جنسی در انسان و بعضی جانداران دیگر وجود دارد.
مجموعه فام‌تن
- یک مجموعه فام‌تن که نماد «n» نشان داده می‌شود، شامل یک عدد از هر نوع فام‌تن جاندار است پس در یک مجموعه کروموزوم همتا دیده نمی‌شود.
- جانداران هاپلوئید (تک‌لاد) یک مجموعه و جانداران دیپلوئید (دولاد) دو مجموعه کروموزوم در سلول‌های پیکری خود دارند.
دانلود فایل PDF جمع بندی نکات کنکوری کروموزوم (فام تن)
در انتهای توصیه میکنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
- نکات کنکوری زنبور عسل
- نکات مهم و کنکوری صفات ژنتیکی زیست دوازدهم
- خلاصه ای از نوکلئیک اسیدها زیست دوازهم
برای دریافت مطالب کنکوری بیشتر، عضو کانال تلگرام زیست کنکور و پیج اینستاگرام زیست ما بشوید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به ”جمع بندی کروموزوم” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
