سبد خرید شما خالی است.
رفتارشناسی جانوران علمی است که به مطالعهی رفتار جانداران میپردازد. برای آشنایی با خلاصهای از رفتارشناسی زیست دوازدهم ادامه مقاله را مطالعه کنید.
رفتار چیست؟
واکنش یا مجموعه واکنشهایی است که جانور در پاسخ به محرک یا محرکهایی انجام میدهد.
رفتار غریزی
اساس این رفتار در همه افراد یک گونه یکسان است.
ژنی و ارثی است.
همه رفتارهای غریزی، به طور کامل هنگام تولد در جانور ایجاد نشدهاند.
مثالها:
- رفتار نوک زدن جوجه کاکایی به منقار والد برای به دست آوردن غذا
- رفتار موش مادر در مراقبت از فرزندان
- لانه سازی پرندهها
- مکیدن در شیرخواران
پژوهشگران ارتباط ژن B را با رفتار مراقبت از زادهها در موش ماده بررسی کردهاند. موش ماده طبیعی اجازه نمیدهد بچه موشها از او دور شوند.
موش مادر ابتدا نوزادان را وارسی میکند و اطلاعاتی از راه حواس به مغز آن ارسال میشود. درنتیجه ژن B در یاختههایی در مغز موش مادر، فعال میشود و دستور ساخت پروتئینی را میدهد که آنزیمها و ژنهای دیگری را فعال میکند.
پژوهشگران با ایجاد جهش در ژن B، آن را غیر فعال کردند و موشهای ماده با ژنهای جهش یافته، ابتدا بچه موشهای تازه متولد شده را وارسی کردند ولی بعد آنها را نادیده گرفتند.
یادگیری
به تغییر نسبتا پایدار در رفتار که در اثر تجربه به وجود میآید، گویند.
مثال: نوک زدنهای جوجه کاکایی به منقار والد در ابتدا دقیق نیست ولی به تدریج و باتمرین، دقیقتر میشود. بنابراین، جوجه کاکایی تجربه به دست میآورد و رفتار غریزی آن تغییر میکند و اصلاح میشود.
انواع یادگیری:
خوگیری (عادی شدن)
خوگیری باعث میشود جانور با چشم پوشی از محرکهای بیاهمیت، انرژی خود را برای انجام فعالیتهای حیاتی حفظ کند.
مثالها: جوجه پرندگان در ابتدا به محرکهای بیخطر مانند برگهای درحال افتادن پاسخ میدهند، اما با دیدن مکرر اجسام درحال حرکت، یاد میگیرند که آنها برایشان خطر یا فایدهای ندارند.
شقایق دریایی، با تحریک مکانیکی، بازوهای خود را منقبض میکند، اما به حرکت مداوم آب پاسخی نمیدهد.
شرطی شدن کلاسیک
پاولوف، دانشمند روسی، طی آزمایشهای متعدد متوجه شد که بزاق سگ با دیدن فرد غذا دهنده و قبل از دریافت غذا ترشح میشود و در ادامه آزمایشات خود، هم زمان با دادن پودر گوشت به سگ گرسنه، زنگی را به صدا درآورد. با تکرار این کار، سگ بین صدای زنگ و غذا ارتباط برقرار کرد و بعد از مدتی، بزاق آن با شنیدن صدای زنگ و حتی بدون دریافت غذا نیز ترشح میشد. صدای زنگ در ابتدا یک محرک بیاثر بود ولی وقتی با محرک طبیعی یعنی غذا همراه شد، موجب بروز پاسخ ترشح بزاق شد. در واقع صدای زنگ محرک شرطی است و غذا محرک طبیعی است.
شرطی شدن فعال
شرطی شدن فعال، یادگیری با آزمون و خطا نیز نامیده میشود.
بین رفتار خود با پاداش یا تنبیهی که دریافت میکند، ارتباط برقرار کرده و در آینده رفتاری را تکرار یا از انجام آن خودداری میکند.
مثالها: دانشمندی به نام اسکینر، موش گرسنهای را در جعبهی دارای اهرمی قرار داد و موش میتوانست آن را فشار دهد. موش به طور تصادفی اهرم درون جعبه را فشار میداد و تکهای غذا به درون جعبه میافتاد. پس از چند بار تکرار این رفتار، جانور به ارتباط بین فشار دادن اهرم و بهدست آوردن غذا پیبرد. پس از آن بهطور عمدی، اهرم را فشار میداد تا غذا بهدست آورد.
پرندهای که پروانه مونارک را بلعیده و دچار تهوع میشود، پس از چنین تجربههایی میآموزد، این حشره را نباید بخورد.
رام کنندگان جانوران، انجام حرکات نمایشی در سیرک را از طریق این نوع یادگیری به آنها میآموزند.
حل مسئله
به نوعی از یادگیری که جانوران میتوانند از تجربههای قبلی خود برای حل مسئلهای که با آن روبهرو میشوند، استفاده کنند، گفته میشود.
جانور بین تجربههای گذشته و موقعیت جدید ارتباط برقرار میکند و با استفاده از آنها برای حل مسئله جدید، آگاهانه برنامهریزی میکند.
مثالها: طی آزمایشی، شامپانزهای را در اتاقی گذاشتند که تعدادی موز از سقف آن آویزان بود و چند جعبه در اتاق وجود داشت. شامپانزه پس از چند بار بالا پریدن و تلاش ناموفق برای رسیدن به موزها، جعبهها را روی هم قرار داد، از آنها بالا رفت و به موزها دست یافت.
در محیط طبیعی نیز شامپانزهها، برگهای شاخهی نازک درختان را جدا میکنند و آن را درون لانهی موریانه فرو میبرند تا موریانه ها را بیرون بیاورند و بخورند.
شامپانزهها از تکههای چوب یا سنگ به شکل سندان و چکش استفاده میکنند تا پوستهی سخت میوه ها را بشکنند.
کلاغ یاد میگیرد که چگونه تکه گوشت آویزان به انتهای نخ را به دستآورد، به این صورت که جانور هربار بخشی از نخ را با منقار خود بالا میکشد و پنجه پای خود را روی آن قرار داده و درنهایت به گوشت دست پیدا میکند.
نقش پذیری
در دورهی مشخصی از زندگی جانور انجام میشود.
مثالها:
جوجه غازها پس از بیرون آمدن از تخم، نخستین جسم متحرکی را که ببینند، دنبال میکنند که معمولا مادر آنهاست و این دنبال کردن، موجب پیوند جوجه ها با مادر میشود و این پیوند در نتیجه نقش پذیری است. نقش پذیری جوجه غازها طی چند ساعت پس از خروج از تخم رخ میدهد و در این مدت زمان، نقش پذیری با بیشترین موفقیت انجام میشود و جوجهها با نقش پذیری، رفتارهای اساسی مانند جستوجوی غذا را از مادر یاد میگیرند و برای بقای آنها، حیاتی است.
در پستاندارانی مانند برهها نیز دیده میشود. به این صورت که برههایی که مادر خود را از دست دادهاند و انسان، آنها را پرورش داده است، دنبال او راه میافتند و تمایلی برای ارتباط با گوسفندهای دیگر نشان نمیدهند.
پژوهشگران میکوشند از نقش پذیری در حفظ گونههای جانوران در خطر انقراض، استفاده کنند.
دانلود فایل PDF رفتارشناسی جانوران زیست دوازدهم
در صورتی که نیاز به یک بسته آموزشی کامل جهت تدریس مفهومی زیست دوازدهم دارید، بر روی لینک زیر کلیک کنید:
در انتهای توصیه می کنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
برای دریافت مطالب کنکوری بیشتر، عضو کانال تلگرام زیست کنکور و پیج اینستاگرام زیست ما بشوید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به مبحث ” رفتارشناسی جانوران زیست دوازدهم ” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
