نکات کنکوری چرخه یاخته‌ای از فصل تقسیم یاخته زیست یازدهم

چرخه یاخته‌ای از دو مرحله اصلی تقسیم و اینترفاز تشکیل شده است. راجع به تقسیم میتوز و میوز در مقالات جداگانه صحبت شده است. در این مقاله قصد داریم نکات کنکوری مرحله اینترفاز چرخه سلولی را بررسی کنیم.

اینترفاز

سلول بیشتر عمر خود را در مرحله اینترفاز می‌گذارد. اموری مانند رشد، تولید مواد مورد نیاز و انجام کارهای معمول سلول در این مرحله رخ می‌دهد. اینترفاز از سه مرحله G2، S ،G1 تشکیل شده است.

مرحله G1 (وقفه اول)

• G1 طولانی‌ترین مرحله اینترفاز است و در این مرحله سلول رشد می‌کند (growth).
• برخی از یاخته‌ها که به طور موقت یا دائمی قصد تقسیم شدن را ندارند، معمولاً در این مرحله متوقف می‌شوند. این سلول‌ها به طور موقت یا دائم به مرحله‌ای به نام G0 وارد می‌شوند. سلول عصبی نمونه‌ای از سلول‌هایی است که G0 وارد می‌شوند.

مرحله S (همانندسازی DNA)

• در این مرحله کروموزوم‌های تک کروماتیدی به کروموزوم‌های مضاعف تبدیل می‌شوند.
• هر یک از کروماتیدها از طریق همانندسازی DNA، تبدیل به دو کروماتید خواهری یکسان می‌شوند که ماده ژنتیکی و الل‌های آن‌ها کاملاً یکسان است.
• هر کروماتید از یک مولکول دنا تشکیل شده است؛ پس در انتهای مرحله S تعداد مولکول‌های DNA و کروماتیدها دو برابر می‌شود.
• توجه داشته باشید که تعداد کروموزوم‌ها و سانترومرها تغییری نمی‌کند.

یک مثال

سلول‌های پیکری انسان ۴۶=۲n هستند. یعنی یک سلول پیکری هنگام آغاز مرحله S در هسته خود دارای ۴۶ کروموزوم تک کروماتیدی و همینطور ۴۶ سانترومر است.

در انتهای مرحله S و بعد از همانندسازی نیز ۴۶ کروموزوم و سانترومر در هسته وجود دارد با این تفاوت که کروموزوم‌ها مضاعف هستند نه تک کروماتیدی! تعداد کروماتیدها و مولکول‌های DNA نیز ۹۲=۴۶*۲ است.

مرحله G2 (وقفه دوم)

• این مرحله بر خلاف G1 کوتاه‌ترین مرحله اینترفاز است.
• در این مرحله ساخت عوامل لازم برای تقسیم مانند پروتئین‌ها افزایش می‌یابد و به طور کلی یاخته برای تقسیم آماده می‌شود.
• در این مرحله سانتریول‌ها همانندسازی می‌کنند و تعدادشان از ۱جفت به ۲ جفت افزایش می‌یابد.

جمع بندی: در مرحله G1 فام‌تن‌ها تک کروماتیدی هستند ولی در مرحله G2 کروموزوم‌ها مضاعف هستند.

نقاط وارسی چرخه سلولی

برای تنظیم سرعت تقسیم سلولی، چرخه یاخته‌ای چند نقطه وارسی وجود دارد که در شکل زیر می‌بینید.

این نقاط به سلول اطمینان می‌دهند که مرحله قبل کامل شده است و عوامل لازم برای مرحله بعد آماده‌اند.

نقطه وارسی G1

این نقطه یاخته را از سلامت DNA مطمئن می‌کند. اگر دنا آسیب دیده باشد و اصلاح نشود، فرایندهای مرگ یاخته‌ای به راه می‌افتند.

نقطه وارسی G2

این نقطه وارسی، پروتئین‌های دوک تقسیم یا عوامل لازم برای تقسیم میتوز را چک می‌کند و اگر این موارد فراهم نباشد، اجازه عبور از این مرحله را نمی‌دهد.

نقطه وارسی متافازی

این نقطه در مرحله تقسیم یاخته دیده می‌شود و برای اطمینان از این است که کروموزوم‌ها به صورت دقیق به رشته‌های دوک متصل و در وسط یاخته آرایش یافته‌اند.

توجه: در این شکل کتاب درسی، نقطه وارسی در مرحله S دیده نمی‌شود.

جمع‌بندی: نقاط وارسی G2 و متافازی از بروز ناهنجاری‌های کروموزومی جلوگیری می‌کنند (حساسیت روی دوک تقسیم)

دانلود فایل PDF جمع بندی نکات کنکوری چرخه یاخته ای