نکات کنکوری و مهم استخوان و اسکلت، فصل دستگاه حرکتی از زیست یازدهم

ساختار استخوان و مفصل، بخشی از فصل دستگاه حرکتی (فصل سوم) از زیست یازدهم است که معمولا طراح کنکور علاقه زیادی به بخش‌های سوال خیز آن مانند ساختار استخوان و سامانه هاورس آن دارد! در ادامه با خلاصه‌ای از دستگاه حرکتی زیست یازدهم آشنا خواهید شد و نکات کنکوری و مهم این بخش را فرا خواهید گرفت.

اسکلت انسان از دو بخش تشکیل شده است:

۱- بخش محوری

• محور بدن را تشکیل می‌دهد.
• از ساختارهایی مانند مغز و قلب حفاظت می‌کند.
• در جویدن، شنیدن، صحبت کردن و حرکات بدن نیز نقش دارد.

۲- بخش جانبی

• نسبت به بخش محوری، نقش بیشتری در حرکت بدن دارد.
• از جمله آن‌ها می‌توان به استخوان‌های دست و پا اشاره کرد.

اعمال استخوان‌ها

• حفاظت و پشتیبانی اندام‌هایی چون قلب و مغز
• کمک به شیندن، تکلم و جویدن
• حرکت بدن که به کمک ماهیچه‌ها محقق می‌شود.
• ذخیره مواد معدنی مانند فسفات و کلسیم
• تولید یاخته‌های خونی توسط مغز قرمز استخوان

انواع استخوان از نظر شکل

• استخوان دراز مانند استخوان ران و بازو
• استخوان کوتاه مانند استخوان‌های مچ
• استخوان پهن مانند استخوان جمجمه
• استخوان نامنظم مانند استخوان‌های ستون مهره

ساختار استخوان

همان طور که در زیست دهم در فصل اول خواندیم استخوان یک نوع بافت پیوندی است و می‌دانیم که بافت پیوندی از انواع یاخته‌ها، رشته‌های پروتئینی مانند رشته‌های کلاژن و رشته‌های کشسان (ارتجاعی) و ماده زمینه‌ای تشکیل شده است.

نکته: ماده زمینه‌ای از پروتئین‌ها و مواد معدنی ساخته شده است.

هر استخوان از دو نوع بافت استخوانی تشکیل شده است:

۱- بافت استخوانی فشرده:

• در طول استخوان ران به صورت واحدهایی به نام سامانه هاورس قرار گرفته است.

۲- بافت استخوانی اسفنجی:

• از میله‌ها و صفحه‌های استخوانی تشکیل شده است که بینشان حفره‌هایی وجود دارد که توسط رگ‌ها و مغز استخوان پر شده‌اند.
• انتهای برآمده و سطح درونی تنه استخوان ران را پر کرده است.

برای آشنایی بیشتر با اسکلت انسان توصیه میکنم کلیپ زیر را تماشا کنید:

سامانه هاورس

به صورت استوانه‌هایی هم مرکز از تیغه‌های استخوانی است که از یاخته‌های استخوانی، ماده زمینه‌ای و کلاژن در اطراف آن‌ها، تشکیل شده است.

نکته: سامانه هاورس تنها در بافت استخوانی فشرده وجود دارد!

مجرای هاورس (مجرای مرکزی)

به مجرایی توخالی در مرکز تیغه‌ها که دربردارنده رگ خونی و اعصاب است، گفته می‌شود.

نکته: اعصاب و رگ‌های درون مجرای مرکزی (هاورس) هر سامانه، ارتباط بافت زنده را با بیرون برقرار می‌کنند.

مغز استخوان

استخوان‌ها دارای یک حفره مرکزی به نام مغز استخوان هستند.

مغز استخوان به دو صورت وجود دارد:

۱- مغز قرمز استخوان

• تولید یاخته‌های خونی و گرده‌ها (پلاکت‌ها) در آن انجام می‌گیرد.
• در بافت استخوانی اسفنجی دیده می‌شود
• در کم خونی‌های شدید، مغز زرد می‌تواند به مغز قرمز تبدیل شود.

یاد آوری: برای ساخته شدن گویچه‌های قرمز در مغز استخوان، آهن، ویتامین B_۱۲ و فولیک اسید (ویتامینی از خانواده B) لازم است.

۲- مغز زرد استخوان

• بیشتر از چربی تشکیل شده است.
• مجرای مرکزی استخوان‌های دراز را پرمی‌کند.

فلش کارت بالا، نمونه‌ای از فلش‌کارت‌های جامع زیست ماست و باعث می‌شود زیست کنکور را دیگر فراموش نکنید! برای اطلاعات بیشتر روی فلش‌کارت زیست کلیک کنید.

تشکیل و تخریب استخوان

• در دوران جنینی، استخوان‌ها از بافت نرمی تشکیل شده اند اما به تدریج با افزوده شدن نمک‌های کلسیم سخت می‌شوند.
• یاخته‌های استخوانی تا اواخر سن رشد، ماده زمینه‌ای ترشح می‌کنند که در نتیجه آن تراکم توده استخوانی افزایش پیدا می‌کند.
• با افزایش سن، یاخته‌های استخوانی کم کار می‌شوند و توده استخوانی به تدریج کاهش پیدا می‌کند.
• استخوان‌ها در اثر فعالیت بدنی مانند ورزش، یا با افزایش وزن ضخیم، متراکم‌تر و محکم‌تر می‌شوند.
• استخوان‌هایی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، ظریف‌تر می‌شوند.
• استخوان‌های بدن به طور پیوسته دچار شکستگی‌های میکروسکوپی می‌شوند که نتیجه حرکات معمول بدن اند. شکستگی‌های دیگر می‌توانند ناشی از ضربه یا برخورد باشند که در این صورت، یاخته‌های نزدیک به محل شکستگی، یاخته‌های جدید استخوانی می‌سازند و پس از چند هفته آسیب بهبود پیدا می‌کنند.

پوکی استخوان

به کاهش تراکم توده استخوانی گفته می‌شود به این صورت که تخریب استخوانی افزایش می‌یابد که به دنبال آن استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند.

عواملی که باعث بروز پوکی استخوان در مردان و زنان می‌شوند

• کمبود ویتامین دی (از ویتامین‌های محلول در چربی)
• کمبود کلسیم غذا
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی و گازدار
• استعمال دخانیات
• اختلا ل در ترشح بعضی هورمون‌ها

منحنی تغییرات تراکم توده استخوانی در زنان و مردان

نکته: به طور کلی تراکم استخوان در مردان بالاتر از زنان است.

نکته: بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی شدت تغییرات تراکم استخوان در مردان بیشتر از زنان است.

مفصل

به محل اتصال استخوان‌ها با هم گفته می‌شود.

انواع مفاصل

۱- مفصل ثابت (غیر متحرک)

استخوان‌ها حرکت نمی‌کنند یا حرکت اندکی دارند مانند استخوان‌های جمجمه

۲- مفصل متحرک

• استخوان‌ها قادر به حرکات گوناگون هستند.
• سر استخوان‌ها در محل این مفاصل توسط بافت غضروفی پوشیده شده است.
• استخوان‌ها به وسیله کپسول مفصلی احاطه شده اند .
• مفصل‌های زانو، انگشتان و لگن از نمونه‌های آن است.

بعضی از انواع مفاصل متحرک

• مفصل گوی – کاسه‌ای: سطوح مفصلی مانند گوی و کاسه است و حول محور خود در جهات مختلف می‌چرخد مانند استخوان ران و لگن یا بازو و کتف
• مفصل لولایی: حرکت آن مانند لولای در به صورت باز و بسته شدن در یک صفحه حول یک محور صورت می‌گیرد مانند مفصل آرنج و انگشتان
• مفصل لغزنده: دو استخوان مجاور به صورت محدودی در کنار هم، کمی می‌لغزند مانند مفاصل بین استخوان‌های ستون فقرات و استخوانچه‌های مچ دست

عواملی که به کنار یکدیگر ماندن استخوان‌ها کمک می‌کنند:

• کپسول مفصلی: یک کپسول از جنس بافت پیوندی رشته‌ای است که پر از مایع مفصلی لغزنده است.
• رباط (لیگامان): بافت پیوندی رشته‌ای محکمی است که استخوان‌ها را به هم متصل می‌کند.
• زردپی (تاندون): بافت پیوندی محکمی است که ماهیچه را به استخوان متصل می‌کند.

نکته: تفاوت اصلی رباط با زردپی این است که رباط اتصال دهنده استخوان‌ها به یکدیگر است اما زردپی اتصال دهنده ماهیچه به استخوان است.

بیماری‌های مفصلی

مایع مفصلی و سطح صیقلی غضروف، به استخوان‌ها امکان می‌دهد که سالیان زیادی در مجاور هم لیز بخورند و اصطکاک چندانی نداشته باشند اما در اثر کارکرد زیاد، ضربات، آسیب‌ها و بعضی بیماری‌ها تخریب می‌شوند که بدن قادر به ترمیم آن است ولی اگر سرعت تخریب بیش از ترمیم باشد، می‌تواند باعث بیماری‌های مفصلی شود.

دانلود فایل PDF خلاصه‌ای از اسکلت حرکتی زیست یازدهم

در انتهای توصیه می کنم به مطالب زیر هم سر بزنید:

• خلاصه‌ای از تنظیم عصبی
• خلاصه‌ای از چشم (فصل حواس)
• آموزش تکنیک تست زنی زیست کنکور

برای دریافت مطالب کنکوری بیشتر، عضو کانال تلگرام زیست کنکور و پیج اینستاگرام زیست ما بشوید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.

اگر شما هم راجع به ” اسکلت حرکتی زیست یازدهم ” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.